Najistotniejsze dla rozwoju mowy są pierwsze trzy lata życia człowieka, w których to następuje rozwój narządów artykulacyjnych: gardła, języka, krtani, płuc itd. Wczesna obserwacja i stymulacja dziecka w tym okresie pozwala na optymalny poziom rozwoju mowy, a w razie potrzeby – możliwość poddania malucha wczesnym oddziaływaniom terapeutycznym.
© Robert Kneschke – Fotolia.com Mowa jest niezwykle ważnym czynnikiem warunkującym prawidłowy rozwój. Dzięki licznym badaniom wiadomo dziś, że nie jest umiejętnością wrodzoną. Poprzez naśladownictwo malec uczy się i przyswaja ją sobie od najbliższego otoczenia.
Rozwój mowy każdego dziecka jest indywidualny i zależny od wielu czynników zarówno środowiskowych, jak i psychofizycznych. Ważne, a często niezauważane dysfunkcje takie jak: problemy z oddychaniem, odruchami połykania czy żucia mają znaczący wpływ na nieprawidłowości występujące w rozwoju mowy. Logopeda w żłobku ma możliwość przeprowadzić wywiad z rodzicami w celu zebrania informacji na temat przebiegu ciąży i okresu okołoporodowego oraz ogólnego rozwoju dziecka. Może też obserwować malucha podczas swobodnej zabawy w celu oceny sprawności narządów artykulacyjnych, oceny toru oddechowego, funkcji przedjęzykowych (głużenie, gaworzenie), stopnia rozwoju mowy (mówienia i rozumienia), warunków anatomicznych w obrębie jamy ustnej.
Zatrudnienie logopedy w żłobku pozwala na szeroko rozumianą stymulację i obserwację dziecka poprzez różnego rodzaju zabawy i ćwiczenia, które w przyjaznym i znajomym dla malca środowisku mogą znacząco wpłynąć na rozwój jego mowy, a co za tym idzie, ułatwić mu adaptację na kolejnych poziomach edukacji i nawiązywanie dobrych relacji z rówieśnikami.
Pierwsze słówka
Dziecko rozpoczynające swoją przygodę z przedszkolem znajduje się w tzw. okresie swoistej mowy dziecięcej, który trwa przeciętnie od 3. do 7. roku życia. Oznacza to, że maluch potrafi się już porozumiewać z otoczeniem, jednak w jego mowie występuje jeszcze wiele błędów i zniekształceń. Jest to czas niezwykle ważny dla rozwoju mowy i dlatego warto dołożyć wszelkich starań, aby wspomagać go lub, w razie potrzeby, pracować nad korygowaniem błędów i wad.
– Podczas badania logopeda ocenia stan rozwoju mowy dziecka, budowę i sprawność narządów artykulacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem budowy wędzidełek, fonacji, ocenę wady zgryzu, poziomu słyszenia itp., a także funkcjonowania systemów sensorycznych i innych problemów w zakresie integracji sensorycznej
– tłumaczy Renata Dynak, logopeda
.– W razie potrzeby kieruje go do odpowiedniego specjalisty: ortodonty, laryngologa (na badanie słuchu lub migdałków), chirurga (jeśli jest konieczność podcięcia wędzidełka języka), neurologa dziecięcego, psychologa, audiologa (w przypadku stwierdzenia niedosłuchu), neurologopedy, terapeuty integracji sensorycznej itp.
W przypadku stwierdzenia zaburzenia mowy, po uzyskaniu zgody rodziców i nawiązaniu z nimi współpracy, logopeda podejmuje z dzieckiem terapię. Jej skuteczność zależy od m.in. głębokości zaburzenia mowy i systematyczności wykonywania w domu ćwiczeń zleconych przez logopedę.
Dyslalie, czyli wady mowy
© luismolinero – Fotolia.com Do największej grupy wad artykulacyjnych zalicza się dyslalie:
- seplenienie, które polega na zastępowaniu jednych głosek innymi. Najczęściej można spotkać nieprawidłową wymowę głosek: sz, ż, cz, dż, które są wymawiane jak: ś, ź, ć, dź lub s, z, c, dz, a głoski: s, z, c, dz mogą być zmiękczone lub wymawiane jak: sz, ż, cz, dż.
- reranie – nieprawidłowa realizacja głoski „r”, która może być wymawiana jak: l, j, rl, jako „r” języczkowe lub opuszczone. Głoska „r” pojawia się zwykle w 4. -5. roku życia, a niekiedy później.
- nieprawidłowa wymowa głoski: k, g. Jest to wada artykulacyjna, będąca wynikiem nieprawidłowej pracy języka. Głoski te wymawiane są jak: t, d, a niekiedy są opuszczane lub wymawiane ze zwarciem krtaniowym.
- bezdźwięczność – polega ona na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, bez drgań wiązadeł głosowych. Charakterystyczną cechą bezdźwięczności jest: brak głosek dźwięcznych: b, d, g, w, z, ź, ż, np. zeszyt – seszyt, dama – tama.
Wśród innych wad wymowy wymienia się: opóźnienie rozwoju mowy, które można podejrzewać już wtedy, kiedy dziecko do 3. roku życia wymawia tylko pojedyncze i proste wyrazy, a mowa nie rozwija się oraz mowę nieprawidłową. Ta druga to zaburzenie o charakterze ilościowym, z której większość defektów można zaliczyć do jednej z trzech grup:
- błędnego rozumienia słów;
- błędnego wymawiania dźwięków;
- błędnej struktury gramatycznej wypowiedzi słownych.
Mając na uwadze nieprzecenioną wartość jaką stanowi mowa w życiu człowieka, pedagodzy, psychologowie, wychowawcy i logopedzi powinni łączyć swoją wiedzę i doświadczenie, aby zapewnić dzieciom kompleksową opiekę i optymalny rozwój.
Magdalena Bodzoń, psycholog
Dzieci w wieku przedszkolnym popełniają jeszcze wiele błędów językowych. Warto, aby w tym okresie dziecku przyjrzał się logopeda co przyspieszyłoby ewentualne korygowanie wad wymowy.
Logopeda w przedszkolu to rzadkość, a taki specjalista przydałby się wielu dzieciom. Wady wymowy mogą wydawać się śmieszne i niezauważalne dla dorosłych ale dla dzieci wstydliwe. Trzeba im pomóc tak wcześnie na ile da się.